KAWRUH KAGUNAN BASA
Jinis
|
Tegese
|
Tuladhane
|
tembung saroja
|
tembung
kang dumadi saka rong tembung kang duweni teges padha digunakake bebarengan
|
sato
kewan, adi luhung, salang tunjang, edi peni, jalma manungsa
|
tembung garba
|
tembung
camboran kang sambungane awujud wanda menga lan wanda aksara swara.
Tembung-tembung kasebut banjur bisa luluh dadi wanda anyar
|
a
+ a = a ( kusuma + astuti à kusumastuti
a
+ I = e ( teka + ing à
tekeng)
a
+ e = e ( Ira + iku ( Ireku)
I
+ a (I,e, o, u) = y
(
sami + oncat à
samyoncat)
U
+ a (I,e,o,u ) = w
(
tumuju + ing à
tumujwing)
|
tembung plutan
|
tembung
kang diilangi wandane ananging ora ngowahi teges
|
amrih
à
mrih
suwara
à
swara
sari
à
sri
|
Wancahan
|
Diwancah tegese ditugel, dicekak, utawa dikurangi.
Tembung wancahan yaiku tembung kang ditugel,
dicekak, utawa dikurangi.
|
Menika
= nika
Uwis
= wis
Bapak
= pak
|
Uluran
|
Diulur tegesipun dipanjangaken utawa dipuntambah.
Tembung uluran inggih menika tembung ingkang dipuntambahi wandanipun, limrahipun aksara swara
|
Nangis
= anangis
Ngimbu
= ingimbu
Nggayuh
= anggayuh
|
Dasanama
|
Dasanama inggih menika jeneng/nama/aran ingkang
anggadhahi teges ingkang sami utawi meh sami tegesipun ingkang cacahipun
kirang langkungipun sedasa tembung/kathah.
|
Anak:
siwi, putra, suta, sunu
Wong:
janma, jalma, manungsa
Turu:
tilem, sare, nendra
|
Baliswara
|
Rangkening tembung ingkang nyebal saking
aturanipun. Utawi rerangkening tembung ingkang kuwalik /dipunwalik
urutanipun.
|
Anoman
malumpat sampun
Kudune:
anoman sampun malumpat
|
Yogyaswara
|
Yogyaswara inggih menika tembung kalih ingkang meh
sami pangucapanipun namung benten wanda pungkasan ingkang nggadahi teges
jaler lan estri
|
Dewa
dewi
Putra
putri
Siswa
siswi
|
Tembung Entar
|
Tembung entar inggih menika tembung ingkang
tegesipun boten kados makna salugunipun (kata kiasan) utawi tembung
ingkang boten kenging dipuntegesi sawantahipun.
|
Abang
kupinge = nesu
Jembar
kawruhe = akeh ilmune
Adol
ayu = ngendelake ayune
|
KASUSASTRAN JAWA
Bebasan
|
Tegesipun unen-unen ingkang ajeg pangginakanipun
ngemu surasa pepindhan ingkang dipunpindhakake sipat / kahanan tiyangipun.
|
Wis kebak sundhukane (wis akeh kaluputane)
Emban cindhe emban siladan (pilih sih)
Diwenehi ati ngrogoh rempela (diwenehi
kalonggaran, wasana njaluk kalonggaran maneh)
|
Saloka
|
Tegesipun unen-unen ingkang ajeg pangginakanipun
ngemu surasa pepindhan ingkang dipunpindhakake tiyangipun.
Magepokan karo sing disemoni, disanepani utawa
dipindhakake lumrahe saemper kaanane alam, kewan, utawa tetuwuhan.
|
Bathok bolu isi madu (pawongan kang asor/kawula
cilik nanging sugih kapinteran)
Kebo mulih menyang kandhange (pawongan kang bali
menyang asale)
|
Paribasan
|
Tegesipun unen-unen ingkang ajeg pangginakanipun
tegesipun wantah boten ngemu surasa pepindhan.
|
Rukun agawe santosa, crah agawe bubrah
Becik ketitik, ala ketara
Teteken tekun bakal tekan sedyane
|
Pepindhan
|
Tegesipun unen-unen ingkang ajeg pangginakanipun
ngemu surasa pepadhan, irib-iriban, utawa emper-emperan.
Titenane: ana tembung pindha, kaya, lir, pendah,
kadi, kadya, jajah.
|
Kaya jambe sinigar (kembar padha rupane)
Panase kaya mecah-mecahna gundhul (panas banget)
|
Candra
|
Tegesipun nggambar utawi amarna kaendahan/kaanan.
|
Drijine mucuk eri
Lakune macan luwe
Jogede merak kesimpar
Idepe tumengeng tawang
Tulisane mbata sarimbag
|
