Nuladha
laku utama
Tumrape
wong Tanah jawi,
Wong
agung ing Ngeksiganda,
Panembahan
Senopati,
Kepati
amarsudi,
Sudane
hawa lan nepsu,
Pinepsu
tapa brata,
Tanapi
ing siyang ratri,
Amemangun
karyenak tyasing sesama.
|
Contohlah
perilaku utama,
bagi
kalangan orang Jawa (Nusantara),
orang
besar dari Ngeksiganda (Mataram),
Panembahan
Senopati,
yang
tekun,
mengurangi
hawa nafsu,
dengan
jalan prihatin (bertapa),
serta
siang malam
selalu
berkarya membuat hati tenteram bagi sesama (kasih sayang)
|
Samangsane
pasamuan,
mamangun
marta martani,
Sinambi
ing saben mangsa,
Kala
kalaning asepi,
Lelana
teki-teki,
Nggayuh
geyonganing kayun,
Kayungyun
eninging tyas,
Sanityasa
pinrihatin,
Puguh
panggah cegah dhahar lawan nendra.
|
Dalam
setiap pergaulan,
membangun
sikap tahu diri.
Setiap
ada kesempatan,
Di
saat waktu longgar,
mengembara
untuk bertapa,
menggapai
cita-cita hati,
hanyut
dalam keheningan kalbu.
Senantiasa
menjaga hati untuk prihatin (menahan hawa nafsu),
dengan
tekad kuat, membatasi makan dan tidur.
|
Saben
mendra saking wisma,
Lelana
lalading sepi,
Ngingsep
sepuhing supana,
Mrih
pana pranaweng kapti,
Tis
tising tyas marsudi,
Mardawaning
budya tulus,
Mesu
reh kasudarman,
Neng
tepining jalanidhi,
Sruning
brata kataman wahyu dyatmika.
|
Setiap
mengembara meninggalkan rumah (istana),
berkelana
ke tempat yang sunyi (dari hawa nafsu),
menghirup
tingginya ilmu,
agar
jelas apa yang menjadi tujuan (hidup) sejati.
Hati
bertekad selalu berusaha dengan tekun,
memperdayakan
akal budi
menghayati
cinta kasih,
ditepinya
samudra.
Kuatnya
bertapa diterimalah wahyu dyatmika (hidup yang sejati).
|
Wikan
wengkoning samodra,
Kederan
wus den ideri,
Kinemat
kamot hing driya,
Rinegan
segegem dadi,
Dumadya
angratoni,
Nenggih
Kangjeng Ratu Kidul,
Ndedel
nggayuh nggegana,
Umara
marak maripih,
Sor
prabawa lan wong agung Ngeksiganda
|
Memahami
kekuasaan di dalam samodra seluruhnya sudah dijelajahi,
“kesaktian”
melimputi indera
Ibaratnya
cukup satu genggaman saja sudah jadi, berhasil berkuasa,
Kangjeng
Ratu Kidul,
Naik
menggapai awang-awang,
(kemudian)
datang menghadap dengan penuh hormat,
kepada
Wong Agung Ngeksigondo.
|
Dahat
denira aminta,
Sinupeket
pangkat kanthi,
Jroning
alam palimunan, ing pasaban saben sepi,
Sumanggem
anyanggemi,
Ing
karsa kang wus tinamtu,
Pamrihe
mung aminta,
Supangate
teki-teki,
Nora
ketang teken janggut suku jaja.
|
Memohon
dengan sangat lah beliau,
agar
diakui sebagai sahabat setia, di dalam alam gaib,
tempatnya
berkelana setiap sepi.
Bersedialah
menyanggupi,
kehendak
yang sudah digariskan.
Harapannya
hanyalah meminta
restu
dalam bertapa,
Meski
dengan susah payah.
|
Prajanjine
abipraya,
Saturun-turuning
wuri,
Mangkono
trahing ngawirya,
Yen
amasah mesu budi,
Dumadya
glis dumugi,
Iya
ing sakarsanipun,
Wong
agung Ngeksiganda,
Nugrahane
prapteng mangkin,
Trah
tumerah dharahe padha wibawa.
|
Perjanjian
sangat mulia,
untuk
seluruh keturunannya di kelak kemudian hari.
Begitulah
seluruh keturunan orang luhur,
bila
mau mengasah akal budi
akan
cepat berhasil,
apa
yang diharapkan
orang
besar Mataram,
anugerahnya
hingga kelak dapat mengalir di seluruh darah keturunannya, dapat memiliki
wibawa.
|
Ambawani
tanah Jawa,
Kang
padha jumeneng aji,
Satriya
dibya sumbaga,
Tan
lyan trahing Senopati,
Pan
iku pantes ugi,
Tinelad
labetipun,
Ing
sakuwasanira,
Enake
lan jaman mangkin,
Sayektine
tan bisa ngepleki kuna.
|
Menguasai
tanah Jawa (Nusantara),
yang
menjadi raja (pemimpin),
satria
sakti tertermasyhur,
tak
lain keturunan Senopati,
hal
ini pantas pula
sebagai
tauladan budi pekertinya,
Sebisamu,
terapkan di zaman nanti,
Walaupun
tidak bisa
persis
sama seperti di masa silam.
|
Lowung
kalamun tinimbang,
Ngaurip
tanpa prihatin,
Nanging
ta ing jaman mangkya,
Pra
mudha kang den karemi,
Manulad
nelad nabi,
Nayakengrat
gusti rasul,
Anggung
ginawe umbag,
Saben
seba mampir masjid,
Ngajab-ajab
tibaning mukjijat drajat.
|
Mending
bila dibanding
orang
hidup tanpa prihatin,
namun
di masa yang akan datang (masa kini),
yang
digemari anak muda,
meniru-niru
nabi,
rasul
utusan Tuhan,
yang
hanya dipakai untuk menyombongkan diri,
setiap
akan bekerja singgah dulu di masjid,
Mengharap
mukjizat agar mendapat derajat (naik pangkat).
|
Anggung
anggubel sarengat,
Saringane
tan den wruhi,
Dalil
dalaning ijemak,
Kiyase
nora mikani,
Ketungkul
mungkul sami,
Bengkrakan
mring masjid agung,
Kalamun
maca kutbah,
Lelagone
Dandanggendis,
Swara
arum ngumandhang cengkok palaran
|
Hanya
memahami sariat (kulitnya) saja,
sedangkan
hakekatnya tidak dikuasai,
Pengetahuan
untuk memahami makna
dan
suri tauladan tidaklah mumpuni
Mereka
lupa diri, (tidak sadar)
bersikap
berlebih-lebihan di masjid besar,
Bila
membaca khotbah
berirama
gaya dandanggula (menghanyutkan hati),
suara
merdu bergema gaya palaran (lantang bertubi-tubi).
|
Lamun
sira paksa nulad,
Tuladhaning
Kangjeng Nabi,
O,
ngger kadohan panjangkah,
Wateke
tan betah kaki,
Rehne
ta sira Jawi,
Sathithik
bae wus cukup,
Aywa
guru aleman,
Nulad
kas ngepleki pekih,
Lamun
pangkuh pangangkah yekti karahmat.
|
Jika
kamu memaksa meniru,
tingkah
laku `Kanjeng Nabi,
Oh,
nak terlalu naif,
Biasanya
tak akan betah nak,
Karena
kamu itu orang Jawa,
sedikit
saja sudah cukup.
Janganlah
sekedar mencari sanjungan,
Mencontoh-contoh
mengikuti fiqih,
apabila
mampu,memang ada harapan mendapat rahmat.
|
Naging
enak ngupa boga,
Reh
ne ta tinitah langip,
Apata
suweting Nata,
Tani
tanapi agrami,
Mangkono
mungguh mami,
Padune
wong dahat cubluk,
Durung
wruh cara arab,
Jawaku
wae tan ngenting,
Parandene
paripaksa mulang putra.
|
Tetapi
seyogyanya mencari nafkah,
Karena
diciptakan sebagai makhluk lemah,
Apakah
mau mengabdi kepada raja,
Bercocok
tanam atau berdagang,
Begitulah
menurut pemahamanku,
Sebagai
orang yang sangat bodoh,
Belum
paham cara Arab,
Tata
cara Jawa saja tidak mengerti,
Namun
memaksa diri mendidik anak.
|
Saking
duk maksih taruna,
Sadhela
wus anglakoni,
Aberag
marang agama,
Maguru
anggering kaji,
Sawadine
tyas mami,
Banget
wedine ing mbesuk,
Pranatan
ngakir jaman,
Tan
tutug kaselak ngabdi,
Nora
kober sembahyang gya tinimbalan.
|
Dikarenakan
waktu masih muda,
Keburu
menempuh
belajar
pada agama,
Berguru
menimba ilmu pada yang haji,
maka
yang terpendam dalam hatiku, menjadi
sangat
takut akan hari kemudian,
Keadaan
di akhir zaman,
Tidak
tuntas keburu “mengabdi”
Tidak
sempat sembahyang terlanjur dipanggil.
|
Marang
ingkang asung pangan,
Yen
kesuwen den dukani,
Abubrah
kawur tyas ingwang,
Lir
kiyamat saben ari,
Bot
Allah apa Gusti,
Tambuh
tambuh solahingsun,
Lawas
lawas nggraita,
Rehne
ta suta priyayi,
Yen
mamriha dadi kaum temah nistha.
|
Kepada
yang memberi makan,
Jika
kelamaan dimarahi,
Menjadi
kacau balau perasaanku,
Seperti
kiyamat saban hari,
Berat
“Allah” atau “Gusti”,
Bimbanglah
sikapku,
Lama-lama
berfikir,
Karena
anak turun priyayi,
Bila
ingin jadi juru doa (kaum) dapatlah nista,
|
Tuwin
ketip suragama,
Pan
ingsun nora winaris,
Angur
baya ngantepana,
Pranatan
wajibing urip,
Lampahan
angluluri,
Kuna
kumunanira,
Kongsi
tumekeng samangkin,
Kikisane
tan lyan amung ngupa boga.
|
begitu
pula jika aku menjadi pengurus dan juru dakwah agama.
Karena
aku bukanlah keturunannya,
Lebih
baik memegang teguh
aturan
dan kewajiban hidup,
Menjalankan
pedoman hidup
warisan
leluhur dari zaman dahulu
kala
hingga kelak kemudian hari.
Ujungnya
tidak lain hanyalah mencari nafkah.
|
Bonggan
kan tan merlok-na,
Mungguh
ugering ngaurip,
Uripe
lan tri prakara,
Wirya
arta tri winasis,
Kalamun
kongsi sepi,
Saka
wilangan tetelu,
Telas
tilasing janma,
Aji
godhong jati aking,
Temah
papa papariman ngulandara.
|
Salahnya
sendiri yang tidak mengerti,
Paugeran
orang hidup itu demikian seyogyanya,
hidup
dengan tiga perkara;
Keluhuran
(kekuasaan), harta (kemakmuran), ketiga ilmu pengetahuan.
Bila
tak satu pun dapat diraih dari ketiga perkara itu,
habis
lah harga diri manusia.
Lebih
berharga daun jati kering, akhirnya mendapatlah derita, jadi pengemis dan
terlunta.
|
Kang
wus waspadha ing patrap,
Manganyut
ayat winasis,
Wasana
wosing jiwangga,
Melok
tanpa aling-aling,
Kang
ngalingi kalingling,
Wenganing
rasa tumlawung,
Keksi
saliring jaman,
Angelangut
tanpa tepi,
Yeku
ingaran tapa tapaking Hyang Suksma.
|
Yang
sudah paham tata caranya,
Menghayati
ajaran utama,
Jika
berhasil merasuk ke dalam jiwa,
akan
melihat tanpa penghalang,
Yang
menghalangi tersingkir,
Terbukalah
rasa sayup menggema.
Tampaklah
seluruh cakrawala,
Sepi
tiada bertepi,
Yakni
disebut “tapa tapaking Hyang Sukma”.
|
Mangkono
janma utama,
Tuman
tumanem ing sepi,
Ing
saben rikala mangsa,
Masah
amemasuh budi,
Laire
anetepi,
Ing
reh kasatriyanipun,
Susilo
anor raga,
Wignya
met tyasing sesami,
Yeku
aran wong barek berag agama.
|
Demikianlah
manusia utama,
Gemar
terbenam dalam sepi (meredam nafsu),
Di
saat-saat tertentu,
Mempertajam
dan membersihkan budi,
Bermaksud
memenuhi tugasnya
sebagai
satria,
berbuat
susila rendah hati,
pandai
menyejukkan hati pada sesama,
itulah
sebenarnya yang disebut menghayati agama.
|
Ing
jaman mengko pan ora,
Arahe
para taruni,
Yen
antuk tuduh kang nyata,
Nora
pisan den lakoni,
Banjur
njujurken kapti,
Kakekne
arsa winuruk,
Ngandelken
gurunira,
Panditane
praja sidik,
Tur
wus manggon pamucunge
Mring
makripat
|
Di
zaman kelak tiada demikian,
sikap
anak muda
bila
mendapat petunjuk nyata,
tidak
pernah dijalani,
Lalu
hanya menuruti kehendaknya,
Kakeknya
akan diajari,
dengan
mengandalkan gurunya,
yang
dianggap pandita negara yang pandai,
serta
sudah menguasai
ilmu
makrifat.
|
Selasa, 23 Agustus 2016
TEMBANG SINOM SERAT WEDHATAMA
Langganan:
Posting Komentar (Atom)
Kak kalau tembang sinom tentang bencana alam gmn kak?
BalasHapus